89 Yıl Önce....

Gazi Mustafa Kemal milli mücadelenin ardından sosyal alanda milli birlik ve beraberliği kuvvetlendirmek, cumhuriyet idaresini yerleştirmek, halkı dinlemek, ortaya çıkan eğitim, sağlık ve ekonomik sorunları ivedilikle çözerek ülkeyi muasır medeniyetler seviyesine yükseltmek için muhtelif zamanlarda (1923-1938) vilayetlere ziyaretler gerçekleştirmiştir.

Gazi Mustafa Kemal Paşa gerçekleştirmiş olduğu yurt gezileriyle 52 ili ziyaret etmiştir. Bu illerden kimilerini bir defa ziyaret ederken kimilerini defalarca ziyaret etmiştir. Bu ziyaretleri örneklemek gerekirse; Eskişehir 22, Çanakkale 5, Bursa 13, Adana 9, Afyonkarahisar 12, Balıkesir 7, Yalova 18, Trabzon 3, Sivas 8, Samsun 4, Konya 12, Kastamonu 1, İzmir 12, Erzurum 2, Diyarbakır 2 defa Gazi tarafından ziyaret edilmiştir.
Gazi Mustafa Kemal Paşa gezilerini Cumhuriyet idaresinin halk tarafından benimsenmesini, yapılan inkılapların durumunu ve kabullenişini, ülke genelinde halkın durumunu görmek sorunlarını dinleyerek sorunlara çözüm üretmek maksatlı yapmış ziyaretlerinde hep halkla içiçe olmuştur. Büyük önderimiz Mustafa Kemal yurt gezilerinin çoğunu tren ile gerçekleştirmiştir. Bu trene “Beyaz Tren” adı verilmiştir.

Diğer taraftan Gazi Mustafa Kemal 1920-1930 arası yurt gezilerini genelde cumhuriyet değerlerini yerleştirilmesini sağlamak, yasal düzenlemeleri halka anlatarak halkı aydınlatmak ve çeşitli yeniliklerde halka örnek olmak için gerçekleştirmişken 1930 yılı gezileri ayrı bir özellik arz etmektedir. Zira 1929 yılında dünya ekonomik krizi yaşanmaya başlamıştır. Bu bağlamda 1930 yılı ve sonrası gezilerini daha ziyade 1929 dünya ekonomik bunalımının getirdiği tesirden ülkemizi ekonomik alanda en kısa yoldan kurtarmak ve ekonomik sorunlara ülke genelinde çözüm üretmek için gerçekleştirmiştir. Gazi ziyaret ettiği yerlerde vatandaşların sıkıntı ve dertlerini dinleyebileceği yerler olan okul, belediye, Türk Ocağı, halkevlerini ziyaretler etmiştir.

Gazi Mustafa Kemal Paşanın yurt gezilerinden biri de 1930 yılı mart aylarına rastlamıştır. Mustafa kemal yanına dahiliye vekili Şükrü Kaya, Kılıç Ali, Afet İnan, Fahrettin Altay gibi bilindik devlet büyükleri ve ilim insanları ile birlikte İzmir’e geçmiştir. İzmir’e 26 Şubat tarihinde gelen Gazi Mustafa Kemal 5 Marta kadar İzmir’de “Naim Palas” adlı otelde kalmıştır. 1930 yılı mart ayı soğuktur. Bundan dolayı Gazi Paşa İzmir yoluyla Antalya’ya geçmeyi ve Antalya’nın ılık ikliminde 5-10 gün kadar dinlenmeyi planlamıştır. Ne var ki Gazi Mustafa Kemal 5 Mart 1930 Çarşamba günü saat 11:00’de hususi trenle İzmir’den Antalya istikametine doğru yola çıkmıştır.





Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivinde yer alan belgede Reisicumhur katibi Tevfik Beyin Başvekil İsmet Paşa’ya Gazinin gezi ve ziyareti ile ilgili vermiş olduğu 07/03/1930 tarihli Antalya’dan yazıldığı anlaşılan bilgilendirme raporunda “Gazi Hazretlerinin Aydın, Eğirdir, Isparta, Burdur üzerinden seyahatinin rahat geçtiği, Gazi’nin Ordu Müfettişi Fahrettin Paşa İle beraber bu geziyi gerçekleştirdiği, Paşanın memnun olup birkaç gün daha Antalya’da kalınacağı…” ifade edilmiştir.




Gazi Mustafa Kemal İzmir’den sonra Torbalı istasyonunda duraklamış halkın sevgi gösterileriyle karşılanıp burada kahve içmiş, Aziziye Çamlıkta yemek yemiş, Aydın istasyonunda da halkın büyük sevgi seli ile karşılanmış, ardından Denizli’ye geçmiştir. Denizli’ye ulaştığında saat 18:30 civarıdır. Bir mühlet Denizli’de dinlendikten sonra Isparta yönüne hareket etmiştir.

1930 yılında tren Isparta merkeze kadar gelmemekte Bozanönü istasyonundan doğrudan Eğirdir’e geçmektedir. 5 Mart 1930 çarşamba gecesi geç saatlerde Gaziyi getiren hususi tren Bozanönü’nden geçmiş Eğirdir’e ulaşmıştır. 6 mart perşembe sabahı saat 10:00 civarı Kuleönü istasyonuna trenle gelen Gaziyi ve beraberindeki devlet büyüklerini Isparta mebusu İbrahim Hakkı Bey (Demiralay), Vilayet Valisi (Ekrem Bey), Belediye Reisi (Hilmi Çakmakçı), Hilmi Dilmen ve şehrin ileri gelenleri ile burada toplanmış olan coşkulu, kalabalık bir halk karşılamıştır. İbrahim Hakkı Bey Isparta ve çevresinden gelen temsilci ve kurulları tek tek Gazi Paşa’ya taktim edip tanıtmıştır. Orada bulunanlar Gazinin elini öpmüşlerdir. Kendisine “Gazi Sigarası” taktim edilmiştir. Hafız İbrahim Bey “Atabey Nahiyesi” halkını taktim edince Gazi Duraksamış: Atabey, Ata, Eta, Eti şeklinde mırıldanmış,
Çevredekiler Gaziye bakarken Gazi: “Eti, Ata, Eta ne demektir?” diye karşılayan gençlerden birine sormuştur.
Genç: “Eta hükümet ve devlet demektir”
Gazi: Ne, ne, ne?
Genç: Fransızca “Hükümet demektir” efendim.
Gazi: Hayır, hayır.
Genç: Efendim “Atabey” burayı zaptedenin adıdır.
Gazi: “Kimdir o?”
Genç: Selçuklulardandır.
Gazi: Buralarda daha evvel kimler vardı?
Genç: Frigyalılar
Gazi: Frigyalılar kimler?
Genç: Anadolu’da küçük hükümetlerden biri.
Gazi: Peki bunlar nerden gelmişler?
Genç: Orta Asya’dan
Gazi: Evet der Eti, Eta şeklinde mırıldanıp Ankara’daki Ahilerde Etilerdir. Burada yatan adamın ayrı adı vardır. Atabey Selçukilerde kumandanlara verilen unvandır. Diye devam eder.
Gazi Paşa böyle deyince Atabeyliler ağız birliğince evet efendim burada yatan adamın bir adı “Ertokuş”tur derler.



Gazi Mustafa Kemal’in Isparta’yı ziyaret ettiği yıl Isparta’nın nüfusu merkez nüfusu yaklaşık 17.000, bucak ve köylerin nüfusu yaklaşık 31.000 olmak üzere 48.000 civarıdır. O yıllarda Isparta’nın 9 ilçesi, 6 bucağı, 28 beldesi, 191 köyü mevcuttur.
Öğleye doğru vilayete gelip çeşitli incelemelerde bulunmuş, vilayet konağına uğramış, halkın sorunlarını dinlemiş kendisi onuruna orduevinde verilen yemeğe katılmış ve öğleden sonra Burdura hareket etmiştir.



(Not: Eğirdir/Isparta’yı İzmir’e bağlayan tren yolu 1912 yılında yapılmıştır. Beyşehir, Akşehir, Yalvaç, Karaağaç, Gelendost ilçeleri halkları trene Eğirdir’den binerlerken, Isparta merkez halkı Kuleönü istasyonundan trene binmişlerdir. 24 yıl sonra tren yolu Bozanönü-Isparta arasına da yapılmış (13.200 mt)böylelikle tren Isparta merkeze gelmiştir.)
(Gazi Mustafa Kemalin Isparta ziyaretleri sırasında Isparta Belediye Reisi 17 yıl Isparta belediye reisliği yapan Hilmi Çakmakçı’dır.)
(Dönemin vekilleri (3. Devre) Hacı Hüsnü Özdamar Bey, Hafız İbrahim Demiralay, Karaağaçlı Mürerrem Bey, Hakim Rıza Beylerdir.)



Kaynaklar:
1. Nuri Katırcıoğlu, Isparta, Ankara, 1938.
2. Mustafa Koç, Türm Yönleriyle Isparta, Isparta, 1981.
3. Mehmet Aldan, Hilmi Dilmen Öyküsü, Ankara, 1984.
4. İsmail Habib Sevük, Atatürkle Beraber, İstanbul, 2008.
5. Falih Rıfkı Atay, Çankaya, İstanbul, 2012.
6. Mustafa Kemal Ulusu, Atatürk’ün Yanıbaşında, İstanbul, 2017.
7. Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. İstanbul, 1959.
8. Isparta’da Atatürk’e Ait bir hatıra, ÜN Dergisi S. 56-57, sf. 804-805.
9. Fotoğraflarla Atatürk, ATASE Yayını, Ankara, 2015.